Aminoglikozydy są szeroko stosowanymi antybiotykami, w przypadku których odnotowano znaczące skutki uboczne, takie jak nefrotoksyczność, przedsionkotoksyczność i utrata słuchu. Niektóre warianty genu MT-RNR1 są związane ze zwiększonym ryzykiem utraty słuchu wywołanej przez tę rodzinę leków, więc ich stosowanie u nosicieli jest ogólnie odradzane.
Antybiotyki aminoglikozydowe (Działania niepożądane)
Aminoglikozydy to rodzina antybiotyków szeroko stosowanych w leczeniu zakażeń bakteryjnych. Ich profil bezpieczeństwa jest dobrze zbadany, wykazały szeroką skuteczność i mogą być stosowane w połączeniu z innymi antybiotykami, takimi jak beta-laktamy. Streptomycyna była pierwszym antybiotykiem aminoglikozydowym wyizolowanym w 1943 roku i od tego czasu klasa ta znacznie się powiększyła o inne, takie jak neomycyna, gentamycyna, tobramycyna, amikacyna, netilmicyna, paromomycyna, kanamycyna, framycetyna, dibekacyna, sisomycyna, izepamycyna czy plazomycyna.
Antybiotyki te są szczególnie skuteczne przeciwko bakteriom Gram-ujemnym, chociaż są również aktywne przeciwko bakteriom Gram-dodatnim. Bakterie Gram-ujemne leczone aminoglikozydami obejmują: Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, Klebsiella oxytoca, Enterobacter cloacae, Enterobacter aerogenes, Providencia spp, Proteus spp, Morganella spp, Serratia spp, Yersinia pestis i Francisella tularensis. Bakterie Gram-dodatnie leczone aminoglikozydami obejmują: Staphylococcus aureus, Pseudomonas aeruginosa i Acinetobacter baumannii.
Przy wysokich dawkach lub długotrwałym leczeniu aminoglikozydy mogą powodować znaczące skutki uboczne, dlatego ich stosowanie jest zwykle ograniczone do leczenia ciężkich zakażeń, takich jak zapalenie płuc lub posocznica. Mogą być podawane doustnie, miejscowo, okulistycznie i pozajelitowo, przy czym te ostatnie są najskuteczniejsze.
Głównymi działaniami niepożądanymi tych antybiotyków są nefrotoksyczność, ototoksyczność, neurotoksyczność i blokada nerwowo-mięśniowa, które występują częściej u osób starszych lub podczas długotrwałego leczenia. Ototoksyczność jest zwykle odwracalna, choć zdarzają się przypadki trwałej głuchoty związanej z obecnością mutacji w genie MT-RNR1 mitochondrialnego DNA, występujących u 1-5% populacji. Identyfikacja tych wariantów jest bardzo przydatna w zapobieganiu ototoksyczności wywołanej aminoglikozydami. U tych osób stosowanie tej rodziny aminoglikozydów powinno być ograniczone do sytuacji, w których korzyści przewyższają ryzyko.
Analizowane geny
12S RNA (MTRNR1)
Bibliografia
Dean L, Kane M.Gentamicin Therapy and MT-RNR1 Genotype. 2015 Apr 29 [updated 2022 Sep 22]. In: Pratt VM, Scott SA, Pirmohamed M, Esquivel B, Kattman BL, Malheiro AJ, editors. Medical Genetics Summaries [Internet]. Bethesda (MD): National Center for Biotechnology Information (US); 2012–.
Gao Z, Chen Y, Guan MX. Mitochondrial DNA mutations associated with aminoglycoside induced ototoxicity. J Otol. 2017 Mar;12(1):1-8.
McDermott JH, Mahaveer A, James RA, et al. Rapid Point-of-Care Genotyping to Avoid Aminoglycoside-Induced Ototoxicity in Neonatal Intensive Care. JAMA Pediatr. 2022 May 1;176(5):486-492.
McDermott JH et al. Clinical Pharmacogenetics Implementation Consortium Guideline for the Use of Aminoglycosides Based on MT-RNR1 Genotype. CPIC guideline. May 2021.
Prezant TR, Agapian JV, Bohlman MC, Bu X, et al. Mitochondrial ribosomal RNA mutation associated with both antibiotic-induced and non-syndromic deafness. Nat Genet. 1993 Jul;4(3):289-94.
Rivetti S, Romano A, Mastrangelo S, et al. Aminoglycosides-Related Ototoxicity: Mechanisms, Risk Factors, and Prevention in Pediatric Patients. Pharmaceuticals (Basel). 2023 Sep 25;16(10):1353.
