Neuronale Ceroïde-Lipofuscinosen type 1 (geassocieerd met PPT1)
Neuronale ceroïde lipofuscinosen (NCL's) of de ziekte van Batten zijn een groep erfelijke, neurodegeneratieve, gladde opslagstoornissen die worden gekenmerkt door progressieve intellectuele en motorische stoornissen, toevallen en vroegtijdige dood. Visueel verlies is een kenmerk van de meeste vormen.
De klinische fenotypen worden traditioneel gekarakteriseerd naar leeftijd van ontstaan en volgorde van ontstaan van de klinische kenmerken bij infantiele, laat-infantiele, juveniele en volwassen epilepsie.
Pathogene varianten in dertien genen (PPT1, TPP1, CLN3, CLN5, CLN6, MFSD8, CLN8, CTSD, DNAJC5, CTSF, ATP13A2, GRN, KCTD7) kunnen NCL veroorzaken. De diagnose van NCL is gebaseerd op enzymactiviteitstests en moleculaire genetische tests. In ongebruikelijke gevallen is de diagnose gebaseerd op elektronenmicroscopie van gebiopteerd weefsel. De diagnostische teststrategie hangt af van de leeftijd van het begin.
De incidentie van NCL's is het hoogst in Noord-Europa en de VS met 1 geval per 12.500 inwoners.
Symptomen
De meeste patiënten met NCL's (behalve degenen die geassocieerd zijn met het CTSD-gen) hebben een normale psychomotorische ontwikkeling voordat de eerste symptomen optreden. NCLs verschijnen meestal in de kindertijd en patiënten hebben een korte levensverwachting, hoewel er ook gevallen zijn van laat ontstaan, na de leeftijd van 60 jaar, met mildere symptomatologie en een betere prognose.
Bij NCL zijn ten minste twee van de volgende symptomen aanwezig: dementie, epilepsie, motorische stoornissen en gezichtsverlies. De overige verschijnselen en de timing hangen af van de mutaties van de patiënt in een van de 13 verwante genen.
In de klassieke infantiele of PPT1-geassocieerde vorm verschijnen de symptomen vóór de leeftijd van één jaar en verlopen ze snel. Ontwikkelingsvaardigheden worden niet verworven of er is een geleidelijk verlies. In sommige gevallen verschijnt de ziekte rond de leeftijd van 5 of 6 jaar en verloopt ze langzamer.
Beheer van de ziekte
De beschikbare behandelingen richten zich op het verlichten van de symptomen. Anticonvulsiva worden gebruikt om aanvallen te voorkomen of te behandelen. Geassocieerde psychiatrische en motorische stoornissen kunnen ook onder controle worden gehouden.
De laatste jaren is er aanzienlijke vooruitgang geboekt in de richting van mogelijke behandelingen voor NCL's, zoals gentherapie en enzymvervangingstherapie. Ondanks deze inspanningen werd in 2017 slechts één NCL2-specifiek geneesmiddel, Cerliponase alfa (Brineura; Biomarin Pharmaceutical, VS), goedgekeurd.
Geanalyseerde genen
Bibliografie
Bugiani M, Boor I, Powers JM, et al. Leukoencephalopathy with vanishing white matter: a review. J Neuropathol Exp Neurol. 2010 Oct;69(10):987-96.
Das AK, Becerra CH, Yi W, et al.Molecular genetics of palmitoyl-protein thioesterase deficiency in the U.S. J Clin Invest. 1998 Jul 15;102(2):361-70.
Kousi M, Lehesjoki AE, Mole SE. Update of the mutation spectrum and clinical correlations of over 360 mutations in eight genes that underlie the neuronal ceroid lipofuscinoses. Hum Mutat. 2012 Jan;33(1):42-63.
Mole SE, Anderson G, Band HA, et al. Clinical challenges and future therapeutic approaches for neuronal ceroid lipofuscinosis. Lancet Neurol. 2019 Jan;18(1):107-116.
