Methotrexaat (Bijwerkingen)

Methotrexaat is een geneesmiddel dat tot de familie van de antimetabolieten behoort en dat verscheidene indicaties heeft. Het wordt gebruikt voor de behandeling van reumatoïde artritis, ernstige psoriasis, bepaalde soorten kanker (lymfomen, leukemieën, baarmoeder-, borst-, long-, hoofd- en nekkanker) en wordt ook gebruikt als immunosuppressivum bij orgaantransplantaties om afstoting te voorkomen. Methotrexaat kan reumatoïde artritis behandelen door de activiteit van het immuunsysteem te verminderen. Methotrexaat behandelt kanker door de groei van kankercellen te vertragen. Methotrexaat behandelt psoriasis door de groei van huidcellen te vertragen en zo de afschilfering te onderbreken. Methotrexaat wordt gebruikt om afstoting van het transplantaat bij transplantaties te voorkomen, omdat het de activiteit van het immuunsysteem vermindert.

Methotrexaat wordt soms ook gebruikt om de ziekte van Crohn, multiple sclerose, auto-immuunziekten en andere aandoeningen te behandelen die ontstaan wanneer het immuunsysteem per ongeluk gezonde cellen in het lichaam aanvalt.

Als u alle stoffen wilt kennen die wij in onze DNA-test analyseren, raadpleeg dan de rubriek farmacologische verenigbaarheid of farmacogenetica section.

ACTIEMECHANISME

Antineoplastische en immunosuppressieve antagonist van foliumzuur. Methotrexaat interfereert in processen van DNA-synthese, herstel en cellulaire replicatie; het kan de ontwikkeling van kwaadaardige weefsels verminderen zonder onomkeerbare schade in normale weefsels.

CONTRAINDICATIES

Zwangerschap, borstvoeding, bestaande of recente waterpokken, herpes zoster. Bij patiënten met ascites, gastro-intestinale obstructie, peritoneale of pleurale effusie, nierdisfunctie, beenmergdepressie, jichtgeschiedenis, nierstenen, leverdisfunctie, infectie, maagzweer en colitis ulcerosa moet de risico-batenverhouding worden geëvalueerd. Voorzichtigheid is ook geboden bij patiënten die een behandeling met cytotoxische geneesmiddelen of bestralingstherapie ondergaan.

BIJWERKINGEN

Veel bijwerkingen zijn onvermijdelijk en vertegenwoordigen de farmacologische werking van methotrexaat; bijvoorbeeld leukopenie en trombocytopenie, die worden gebruikt als indicatoren voor de doeltreffendheid van het geneesmiddel en die de aanpassing van de individuele dosering vergemakkelijken. De ontwikkeling van bijwerkingen vereist alleen medische aandacht als ze aanhouden of hinderlijk zijn: anorexia, misselijkheid en braken. De bijwerkingen die vaker voorkomen en medische aandacht vereisen zijn: hematemesis, diarree, hematurie, gewrichtspijn en oedeem. Bij intrathecale toediening kunnen optreden: wazig zien, verwardheid, duizeligheid, sufheid, hoofdpijn, toevallen of ongewone vermoeidheid. Alopecia behoeft geen medische aandacht. De ontwikkeling van bepaalde bijwerkingen kan wijzen op een mogelijke toxiciteit van het centrale zenuwstelsel: wazig zien, verwardheid, duizeligheid en hoofdpijn. Bijwerkingen treden vaker op bij zeer jonge of oudere patiënten.

Wanneer het als antineoplasticum wordt gebruikt, kunnen de volgende bijwerkingen worden ontwikkeld: leukocytopenie, trombocytopenie, anemie; hoofdpijn, vermoeidheid, sufheid, paresthesie; pulmonale complicaties door interstitiële alveolitis/pneumonitis (typische symptomen: malaise, irriterende en droge hoest, ademnood die evolueert naar dyspnoe in rust, pijn op de borst, koorts); verlies van eetlust, misselijkheid, braken, buikpijn, ontsteking en ulceratie van het slijmvlies van de mond en keel, stomatitis, dyspepsie, diarree; huiduitslag, erytheem, pruritus; verhoging van leverenzymen (ALAT, ASAT, alkalische fosfatase en bilirubine).

In geval van overdosering van methotrexaat moet dit worden gered met folinezuur via intraveneuze infusie in doses tot 75 mg in de eerste 12 uur, gevolgd door folinezuur 15 mg oraal of intraveneus om de 6 uur gedurende ten minste 4 doses, totdat de serumspiegels van methotrexaat lager zijn dan 5x10-7 M. Er is een behandeling met intraveneus en intrathecaal carboxypeptidase G2 gepubliceerd om de klaring van methotrexaat te versnellen.

PHARMACOLOGISCHE INTERACTIES

De gelijktijdige toediening van intrathecaal methotrexaat met acyclovir kan neurologische afwijkingen tot gevolg hebben. Methotrexaat verhoogt het risico op hepatotoxiciteit met alcohol of hepatotoxische medicatie. Methotrexaat verhoogt de urinezuurconcentratie in het bloed, zodat de dosering van allopurinol, colchicine of probenecid moet worden bijgesteld. Methotrexaat verhoogt de antistollingsactiviteit en het risico op bloedingen door de vermindering van de hepatische synthese van de stollingsfactoren; om deze reden moet de dosis van de van coumarine afgeleide antistollingsmiddelen worden gereguleerd. Het gebruik van NSAID's verhoogt het risico van agranulocytose (fenylbutazon). Asparaginase kan de werking van methotrexaat blokkeren door de celreplicatie te remmen. De toediening van cytarabine na het begin van de therapie met methotrexaat kan een synergetisch cytotoxisch effect hebben. Foliumzuur kan interfereren met de antifolaatwerking van methotrexaat. Oraal kanamycine verhoogt de absorptie van oraal methotrexaat. Oraal neomycine verlaagt de absorptie van oraal methotrexaat. Probenecid en salicylaten kunnen de renale excretie van methotrexaat remmen. Pyrimethamine, triamtereen of trimethoprim kunnen de toxische effecten van methotrexaat versterken door hun gelijkaardige werking als foliumzuurantagonisten.

BRANDNAMEN

• Rheumatrex®
• Trexall®
• Bertanel®
• Metoject®
• Emthexate®